Jak wygląda działalność gospodarcza, gdy przedsiębiorca jednoosobowy umiera?

W wypadku działalności gospodarczej prowadzonej jednoosobowo nazwą firmy jest imię i nazwisko jej właściciela. W przypadku tej formy prowadzenia działalności nie ma rozgraniczenia na majątek firmy i majątek prywatny jej właściciela majątek firmy jest jednocześnie majątkiem właściciela. Do roku 2018 nie było w praktyce żadnej możliwości na prowadzenie firmy przez następców prawnych zmarłego przedsiębiorcy. Śmierć przedsiębiorcy oznaczała niemożność zachowania ciągłości działalności przedsiębiorstwa, a tym samym zachowania pracowników, numeru NIP, koncesji, zezwoleń, licencji oraz ciągłości rozliczeń podatkowych.

Działalność taka zgodnie z art. 29 ust.1 pkt 1 Ustawy o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorcy (Dz.U.2022.541) podlegała wykreśleniu z rejestru CEIDG z urzędu.

Obecnie zasady przekazywania firmy następcom, po śmierci przedsiębiorcy, reguluje ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (dalej: Ustawa)

Aby jednoosobowa firma mogła zachować ciągłość od dnia śmierci jej właściciela do momentu podziału spadku, przedsiębiorca, jeszcze za życia powinien powołać, tzw. zarząd sukcesyjny. Zarząd sukcesyjny to forma tymczasowego kierowania przedsiębiorstwem.

POWOŁANIE ZARZĄDCY SUKCESYJNEGO

Powołanie zarządcy sukcesyjnego można dokonać za życia przedsiębiorcy. W takim przypadku przedsiębiorca powinien wskazać określoną osobę do pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego albo zastrzec, że z chwilą śmierci przedsiębiorcy wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym.

Dzięki wskazaniu zarządcy za życia i zgłoszeniu go do rejestru CEIDG przedsiębiorstwo zachowuje pełną płynność działania (wykonywania kontraktów) ponieważ zarządca natychmiast po śmierci przedsiębiorcy może zająć się prowadzeniem firmy oraz szybko uzyskać potwierdzenie możliwości dalszego wykonywania koncesji lub zezwoleń. Co również ważne przedsiębiorca nie zostanie wykreślony z ewidencji podatników ani z rejestru podatników VAT – wystarczy, że zarządca zostanie zgłoszony do Urzędu Skarbowego.

Powołanie takiego zarządcy nie jest czynnością skomplikowaną. Przedsiębiorca musi jedynie w zwykłej formie pisemnej albo elektronicznej oświadczyć, że powołuje określoną osobę na zarządcę sukcesyjnego.

Ponieważ zarząd sukcesyjny wiąże się nie tylko z uprawnieniami, ale również z obowiązkami, osoba powołana na zarządcę sukcesyjnego musi w formie pisemnej (albo elektronicznej), wyrazić zgodę na pełnienie tej funkcji.

Następnie, zarządcę sukcesyjnego należy zgłosić co CEIDG (art. 6 ust. 1 Ustawy). Dokonanie zmiany w CEIDG jest bezpłatne i nie wymaga zbędnych formalności. Można zrobić to online na stronie internetowej.

Do powołania zarządcy sukcesyjnego może także dojść po śmierci przedsiębiorcy. W takim przypadku zarządcę sukcesyjnego może powołać:

• małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku,
• spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek,
• spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.

do powołania zarządcy po śmierci przedsiębiorcy przez osoby wymienione powyżej jest wymagana forma aktu notarialnego. W takim przypadku oprócz zgody zarządcy do pełnienia powierzonej funkcji potrzebna jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100.

Wyżej wymienione osoby mają 2 miesiące od dnia śmierci właściciela na ustanowienie zarządcy sukcesyjnego.

Do przedsiębiorstwa, które zachowuje ciągłość działania po śmierci właściciela do dnia podziału spadku stosuje się starą nazwę firmy z dopiskiem “przedsiębiorstwo w spadku”.

Zarząd sukcesyjny wygasa w terminie 2 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy. Z ważnych powodów sąd może przedłużyć ten okres, na czas nie dłuższy niż 5 lat (Art. 60 pkt 1. Ustawy)

Zgodnie z Art. 59 pkt 1. Ustawy, zarząd sukcesyjny może wygasnąć również:

• z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, jeżeli w tym okresie żaden ze spadkobierców przedsiębiorcy nie przyjął spadku ani zapisobierca windykacyjny nie przyjął zapisu windykacyjnego, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie, chyba że zarządca sukcesyjny działa na rzecz małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku;
• z dniem uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, jeżeli jeden spadkobierca albo zapisobierca windykacyjny nabył przedsiębiorstwo w spadku w całości;
• z dniem nabycia przedsiębiorstwa w spadku w całości przez jedną osobę, o której mowa w art. 3 pkt 3 Ustawy;
• z upływem miesiąca od dnia wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG, chyba że w tym okresie powołano kolejnego zarządcę sukcesyjnego;
• z dniem ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy;
• z dniem dokonania działu spadku obejmującego przedsiębiorstwo w spadku;

Zarządcą sukcesyjnym może zostać tylko osoba fizyczna – zarówno spadkobierca, osoba bliska przedsiębiorcy, jak i ktoś zupełnie obcy, niepowiązany z rodziną przedsiębiorcy. Warunkiem jest, by posiadała pełną zdolność do czynności prawnych.

Nie może nim zostać osoba, wobec której prawomocnie orzeczono:

• zakaz prowadzenia działalności gospodarczej
• środek karny albo środek zabezpieczający w postaci zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wykonywanej przez przedsiębiorcę, lub działalności gospodarczej w zakresie zarządu majątkiem.

Zarządca sukcesyjny pełni swą funkcję jednoosobowo. Na wypadek, gdyby powstały przeszkody w pełnieniu tej funkcji przez wybraną pierwotnie osobę, można wybrać kolejną, która przejmie zarząd sukcesyjny.

Dane „rezerwowego” zarządcy przedsiębiorca zgłasza do CEIDG, we wniosku o zmianę wpisu w rejestrze. Zarządca „rezerwowy”, zostaje powołany tylko, jeśli zarządca sukcesyjny powołany w pierwszej kolejności zrezygnował z pełnienia tej funkcji.

Należy pamiętać, że zarządcą nie może być osoba prawna, czyli – na przykład – spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

PRAWA I OBOWIĄZKI ZARZĄDCY SUKCESYJNEGO

Zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, lecz na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Jego zadaniem jest prowadzenie spraw przedsiębiorstwa w spadku oraz dokonywanie czynności sądowych i pozasądowych związanych z jego prowadzeniem. Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej przewiduje m.in. następujące uprawnienia i obowiązki zarządcy sukcesyjnego:

• posługiwanie się dotychczasową firmą przedsiębiorcy z dodatkowym oznaczeniem „w spadku”;
• możliwość ustanowienia pełnomocnika;
• możliwość pozywania i bycia pozywanym w sprawach wynikających z prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności lub z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku;
• może przyjmować oświadczenia i odbierać pisma w ww. sprawach;
• może dokonywać czynności zwykłego zarządu, a w sprawach przekraczających zwykły zarząd, za zgodą właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, a w braku takiej zgody, za zezwoleniem sądu;
• może wykonywać uprawnienia i obowiązki pracodawcy wynikające z Kodeksu Pracy,
• obowiązkiem zarządcy sukcesyjnego jest również sporządzenie i złożenie przed notariuszem inwentarza przedsiębiorstwa w spadku obejmującego: składniki przedsiębiorstwa w spadku, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili śmierci przedsiębiorcy oraz długi spadkowe związane z działalnością gospodarczą zmarłego przedsiębiorcy i ich wysokość według stanu z chwili śmierci przedsiębiorcy.

Zarządca działa na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. To oni solidarnie odpowiadają za zobowiązania związane z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Nie odpowiada on osobistym majątkiem za długi firmy i nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej. Ponosi jednak odpowiedzialność za szkodę, jaką wyrządzi w skutek nienależytego wykonywania swoich obowiązków. W niektórych sytuacjach może odpowiadać również za zobowiązania podatkowe i ZUS jeśli egzekucja z innych źródeł będzie bezskuteczna. Co ważne właściciele przedsiębiorstwa w spadku mają prawo do udziału w zyskach i uczestniczą w stratach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa. Zysk wypłacany jest im przez zarządcę sukcesyjnego w odpowiednich częściach.

Kwestia wynagrodzenia dla zarządcy również została uregulowana. Zarządca może wykonywać swoje zadania również bezpłatnie lub pobierać wynagrodzenie na podstawie umowy z osobami na rzecz, których działa. W tym ostatnim przypadku stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o zleceniu.

Po wygaśnięciu zarządu sukcesyjnego, zarządca może zostać zobligowany przez właścicieli do przedłożenia sprawozdania z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku.

UMOWY Z DOTYCHCZASOWYMI KONTRAHENTAMI

Umowy handlowe podpisane przez zmarłego przedsiębiorcę nie wygasają z powodu jego śmierci. Jeżeli zarządca sukcesyjny został powołany przez przedsiębiorcę, może on płynnie kontynuować ich wykonywanie.

Ustawa wprowadza mechanizm zapewniający trwałość umów zawieranych w ramach działalności gospodarczej i ich wykonywanie przez zarządcę sukcesyjnego. Do takich umów należą zwłaszcza umowy sprzedaży, umowy o świadczenie usług, umowy dostawy, zlecenia, umowy leasingu, umowy kredytu czy umowy o roboty budowlane.

W razie ustanowienia zarządu sukcesyjnego jeszcze za życia przedsiębiorcy, po jego śmierci mamy do czynienia, jak wskazano już wyżej, z kontynuacją stosunków umownych. Z powyższego wynika zatem, że w treści stosunków umownych nic się nie zmieni, z tą tylko różnicą, że zamiast przedsiębiorstwa występuje przedsiębiorstwo w spadku, zaś zamiast przedsiębiorcy – zarządca sukcesyjny.

W sytuacji, gdy zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony za życia przedsiębiorcy. Zgodnie z ustawą o zarządzie sukcesyjnym (art. 30 ust. 2 Ustawy) w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego każda ze stron umowy może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia.

W czasie zarządu sukcesyjnego są realizowane również uprawnienia konsumenckie. Osoba, która zawarła umowę jako konsument, będzie miała nadal ten status w czasie, gdy umowę tę wykonuje zarządca sukcesyjny.

Umowy cywilnoprawne zawarte w ramach działalności firmy ulegną rozwiązaniu:

• w terminie wskazanym w umowie – na zasadzie swobody umów strony mogą same określić termin i przyczyny rozwiązania umowy,
• wraz z wygaśnięciem zarządu sukcesyjnego – o ile strony umowy nie postanowią inaczej, np. nie dojdzie do „przejęcia” kontraktu przez docelowego sukcesora, czyli następcę prawnego przedsiębiorcy,
• z upływem 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, jeżeli nie zostanie powołany zarządca sukcesyjny – oznacza to, że działalność firmy nie będzie kontynuowana z wykorzystaniem zarządu sukcesyjnego,
• z chwilą śmierci przedsiębiorcy, jeśli wykonanie umowy zależało od jego ściśle osobistych cech i zdolności – np.: w przypadku rzeźbiarza czy artysty estradowego.

ZARZĄD SUKCESYJNY A SPÓŁKA CYWILNA

Do dnia 25 listopada 2018 r. konsekwencje śmierci jednego z dwóch wspólników spółki cywilnej określone były jedynie w Kodeksie cywilnym, a dokładnie w art. 872 k.c. i art. 875 k.c.

W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, pojawiły się rozwiązania pozwalające na kontynuowanie spółki cywilnej po śmierci jednego z dwóch wspólników z udziałem spadkobierców, zarówno, gdy w umowie spółki przewidziano możliwość ich wstąpienia w miejsce wspólnika jak i, gdy umowa takich postanowień nie zawiera.

Zarządca sukcesyjny może zostać ustanowiony dla przedsiębiorcy działającego w formie spółki cywilnej, jeżeli w umowie spółki przewidziano, że w miejsce wspólnika wejdą jego spadkobiercy a ich prawa może wykonywać zarządca sukcesyjny. W przypadku, kiedy w umowie brak jest takiego zastrzeżenia, o wejściu w jego miejsce spadkobierców zadecydują pozostali wspólnicy. Do chwili wyrażenia przez nich zgody zarządca sukcesyjny będzie prowadził sprawy spółki i ją reprezentował na zasadach przewidzianych dla zmarłego wspólnika. Zarządca sukcesyjny niezwłocznie po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego zawiadamia o tym pozostałych wspólników spółki cywilnej na piśmie, którzy mogą wyrazić wobec zarządcy sukcesyjnego sprzeciw na piśmie w terminie czternastu dni. Brak sprzeciwu jest jednoznaczny z wyrażeniem zgody.

W przypadku spółek dwuosobowych, jeżeli zmarły wspólnik nie powołał zarządcy, rozwiązanie spółki ulega zawieszeniu do czasu upływu terminu przeznaczonego na powołanie zarządcy, czyli na 2 miesiące od śmierci wspólnika. Jeżeli w tym czasie zostanie ustanowiony zarząd – spółka może dalej działać.

ŚMIERĆ PRZEDSIĘBIORCY A UMOWA O PRACĘ

Zmiany wprowadzone ustawą o zarządzie sukcesyjnym dają możliwość kontynuacji zawartych przez przedsiębiorcę umów o pracę na dotychczasowych zasadach aż do wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Na mocy ogólnej reguły zawartej w art. 63² k.p. umowy o pracę wygasają z dniem śmierci pracodawcy, jednak powyższy przepis nie ma zastosowania w przypadku ustanowienia zarządcy sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy. Umowa o pracę z pracownikiem wygasa wówczas z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, chyba że przed tym dniem nastąpiło przejęcie pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 23¹ k.p. (przejście zakładu pracy na innego pracodawcę).

Powołanie zarządcy sukcesyjnego i jego wpis do CEIDG przez samego przedsiębiorcę zapewnia pełną ciągłość stosunków pracy, a tym samym największą pewność i komfort dla pracowników oraz dla następców prawnych przedsiębiorcy. Wówczas, mimo śmierci przedsiębiorcy, wszystkie stosunki pracy nawiązane przez niego w ramach działalności jego firmy będą kontynuowane na dotychczasowych zasadach aż do wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.

W sytuacji, gdy nie ustanowiono zarządcy umowa o pracę na czas nieokreślony wygasa z upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, chyba że przed upływem tego terminu osoba, o której mowa w art. 14 Ustawy albo zarządca sukcesyjny uzgodni z pracownikiem, na mocy pisemnego porozumienia stron, że stosunek pracy będzie kontynuowany na dotychczasowych zasadach:

• do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego – jeżeli porozumienie z pracownikiem zawiera osoba, o której mowa w art. 14 ustawy o zarządzie sukcesyjnym;
• do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego – jeżeli porozumienie z pracownikiem zawiera zarządca sukcesyjny. Porozumienie, o którym mowa ma jedynie charakter tymczasowy. Na zasadzie konsensusu stron pozwala ono na kontynuację stosunku pracy na dotychczasowych zasadach. Ustawodawca wskazuje jednak, że strony porozumienia, o którym mowa powyżej, mogą także uzgodnić wcześniejszy termin rozwiązania umowy o pracę.

W przypadku, gdy nie ustanowiono zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy, umowy o pracę na czas określony rozwiążą się z upływem czasu, na które zostały zawarte, jeżeli termin ich rozwiązania przypada przed upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy (chyba że strony uzgodnią wcześniejszy termin rozwiązania umów). Natomiast, jeżeli termin rozwiązania takich umów przypadnie po upływie 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, to umowy o pracę wygasną z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego. Chyba, że wcześniej rozwiążą się z upływem czasu, na który zostały zawarte, albo strony uzgodnią wcześniejszy termin rozwiązania umów.

Spodobał Ci się nasz artykuł? Przeczytaj podobne wpisy