Kto najczęściej zabezpiecza sprzedaż poprzez zastrzeżenie własności?
W obrocie gospodarczym przedsiębiorcy stosują różne mechanizmy ochronne, aby zabezpieczyć swoje interesy. Jednym z najczęściej wykorzystywanych sposobów jest zastrzeżenie prawa własności na rzecz sprzedawcy aż do momentu pełnej zapłaty przez kupującego. Ta forma zabezpieczenia transakcji wynika z regulacji zawartych w art. 589–591 Kodeksu cywilnego i ma kluczowe znaczenie w wielu branżach.
Dlaczego firmy stosują zastrzeżenie własności?
Przedsiębiorcy chętnie korzystają z tego mechanizmu, zwłaszcza gdy płatność za towar następuje w odroczonym terminie. Sprzedający minimalizuje ryzyko finansowe, zachowując kontrolę nad towarem do momentu otrzymania pełnej zapłaty. Brak takiego zabezpieczenia oznaczałby, że kupujący staje się właścicielem rzeczy od razu po zawarciu umowy, nawet jeśli nie zapłacił ani złotówki.
Branże najczęściej stosujące zastrzeżenie własności
1. Motoryzacja – dostawa samochodów do salonu
Przykład: Dealer zamawia 50 nowych aut od producenta, ale ich własność przejdzie na niego dopiero, gdy zapłaci za nie po sprzedaży klientom. Dzięki temu producent unika ryzyka niewypłacalności dealera.
2. Sprzedaż maszyn i urządzeń – np. maszyny rolnicze
Przykład: Rolnik kupuje drogi ciągnik na wiosnę, ale zapłaci za niego dopiero po zbiorach, gdy uzyska środki ze sprzedaży plonów. Sprzedawca zabezpiecza się przed ewentualną utratą maszyny w razie problemów finansowych rolnika.
3. Elektronika – sprzęt dla dużych sieci handlowych
Przykład: Duża sieć sklepów zamawia laptopy, lecz umowa przewiduje, że staną się jej własnością dopiero po uregulowaniu płatności. Producent zabezpiecza się przed sytuacją, w której sklep nie zapłaci za zamówiony towar.
4. Materiały budowlane – sprzedaż hurtowa
Przykład: Firma budowlana kupuje duże ilości cementu i stali, ale dostawca zastrzega, że własność przejdzie dopiero po zapłacie. Dzięki temu, jeśli firma popadnie w długi, materiały nadal należą do dostawcy i nie mogą być zajęte przez wierzycieli.
5. Branża odzieżowa – sprzedaż kolekcji do butikówPrzykład: Producent odzieży dostarcza kolekcję do sklepów, ale właściciele butików płacą dopiero po jej sprzedaży. Jeśli nie zapłacą, ubrania formalnie nadal należą do producenta, co umożliwia ich odzyskanie.
Zastrzeżenie własności jako wyjątek od reguły
Zasadą jest, że własność rzeczy przechodzi na kupującego w momencie zawarcia umowy. Jednak w sprzedaży z zastrzeżeniem własności obowiązuje wyjątek: sprzedawca pozostaje właścicielem do momentu pełnej zapłaty. W praktyce oznacza to, że jeśli kupujący stanie się niewypłacalny, sprzedający może odzyskać towar, zamiast jedynie dochodzić zapłaty.
Sprzedaż zwykła a sprzedaż z zastrzeżeniem własności
Sprzedaż zwykła
- Własność rzeczy przechodzi na kupującego od razu po zawarciu umowy.
- Kupujący może sprzedać rzecz dalej, nawet jeśli nie zapłacił za nią w pełni.
Sprzedaż z zastrzeżeniem własności
- Własność pozostaje przy sprzedającym do momentu uregulowania należności.
- W razie niewypłacalności kupującego towar nie może zostać zajęty przez komornika.
Znaczenie formy pisemnej i daty pewnej
Zgodnie z art. 590 Kodeksu cywilnego, jeśli sprzedana rzecz została wydana kupującemu, zastrzeżenie własności powinno być sporządzone w formie pisemnej. Aby było skuteczne wobec wierzycieli kupującego, dokument musi mieć datę pewną, czyli potwierdzoną notarialnie lub w inny sposób urzędowy.
Konsekwencje braku daty pewnej:
- Komornik może zająć towar znajdujący się u dłużnika, nawet jeśli formalnie należy on do sprzedawcy.
- Wierzyciele kupującego mogą podważyć skuteczność zastrzeżenia własności.
Czy wystarczy zapis na fakturze?
Nie. Adnotacja o zastrzeżeniu własności na fakturze jest skuteczna tylko wtedy, gdy kupujący podpisze dokument osoba uprawniona do reprezentacji firmy. Jeśli podpis złoży pracownik magazynu, który nie ma stosownego pełnomocnictwa, zapis ten może być nieważny.
Kiedy zastrzeżenie własności jest niemożliwe?
Zastrzeżenie własności dotyczy tylko rzeczy ruchomych. Nie można zastosować tej klauzuli do nieruchomości, ponieważ zgodnie z art. 157 Kodeksu cywilnego, własność nieruchomości nie może zostać przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu.
Podsumowanie
Zastrzeżenie prawa własności to skuteczna metoda zabezpieczenia interesów sprzedawcy, powszechnie stosowana w wielu branżach. Aby było skuteczne, konieczne jest:
- Sporządzenie umowy w formie pisemnej,
- Nadanie dokumentowi daty pewnej,
- Upewnienie się, że kupujący podpisuje umowę osoba uprawniona do reprezentacji.
Brak tych elementów może prowadzić do utraty ochrony w przypadku niewypłacalności kontrahenta. Dzięki właściwie sporządzonej umowie sprzedający minimalizuje ryzyko finansowe i zapewnia sobie możliwość odzyskania towaru w sytuacji, gdy kupujący nie ureguluje zobowiązań.
