W kontekście umów kredytowych, szczególnie tych zawieranych przez konsumentów, jednym z kluczowych elementów jest Rzeczywista Roczna Stopa Oprocentowania (RRSO), która stanowi podstawę do oceny kosztów kredytu. Zgodnie z art. 10 ust. 2 lit. g) dyrektywy 2008/48/WE, kredytodawca jest zobowiązany do przedstawienia w umowie kredytowej RRSO oraz całkowitej kwoty do zapłaty przez konsumenta w sposób jasny i zwięzły. Dodatkowo, konieczne jest wskazanie wszystkich założeń przyjętych do obliczenia tej stopy. Wymóg ten ma na celu zapewnienie konsumentowi pełnej przejrzystości co do rzeczywistych kosztów zobowiązania, co jest niezbędne do podjęcia świadomej decyzji o zawarciu umowy.
Podstawa prawna i wymogi dotyczące RRSO
Zgodnie z art. 19 ust. 3 dyrektywy 2008/48/WE, RRSO oblicza się przy założeniu, że umowa kredytowa będzie obowiązywać przez uzgodniony okres, a strony wywiążą się ze swoich zobowiązań w terminach określonych w umowie. W przypadku umów zawierających klauzule umożliwiające zmianę stopy oprocentowania lub opłat, które nie mogą być określone w momencie zawarcia umowy, RRSO wylicza się przy założeniu, że stopy i opłaty pozostaną na poziomie początkowym przez cały okres obowiązywania umowy (art. 19 ust. 4 dyrektywy). Dodatkowo, w razie potrzeby, do obliczenia RRSO można zastosować założenia określone w załączniku I dyrektywy 2008/48/WE, które obejmują m.in. kwestie związane z harmonogramem spłat, opłatami dodatkowymi czy zmianami stóp procentowych.
Wymóg wskazania założeń przyjętych do obliczenia RRSO wynika również z art. 5 ust. 1 lit. g) oraz art. 6 ust. 1 lit. f) dyrektywy 2008/48/WE, które nakładają na kredytodawców obowiązek udzielenia konsumentowi informacji niezbędnych do porównania różnych ofert kredytowych. Jak wskazał Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w wyroku z dnia 16 lipca 2020 r. (C-686/19, Soho Group), celem tych przepisów jest umożliwienie konsumentowi podjęcia decyzji o zawarciu umowy kredytowej w oparciu o pełną i rzetelną wiedzę na temat kosztów zobowiązania.
Obowiązek przejrzystości w umowach kredytowych
Zgodnie z orzecznictwem TSUE, w szczególności wyrokiem z dnia 9 września 2021 r. (C-33/20, C-155/20 i C-187/20, Volkswagen Bank i in.), obowiązek wskazania założeń przyjętych do obliczenia RRSO ma na celu zapewnienie konsumentowi możliwości weryfikacji prawidłowości obliczeń oraz dochodzenia swoich praw w przypadku naruszeń. Trybunał podkreślił, że brak wskazania tych założeń w umowie może pozbawić konsumenta możliwości dokonania oceny ciążącego na nim zobowiązania, co stanowi naruszenie jego praw.
W wyroku z dnia 23 stycznia 2025 r. (C-677/23, Slovenská sporiteľňa), TSUE jednoznacznie stwierdził, że założenia przyjęte do obliczenia RRSO muszą być wyraźnie wskazane w umowie kredytowej w sposób jasny, zwięzły i precyzyjny. Sam fakt, że konsument może te założenia teoretycznie wywnioskować z analizy poszczególnych postanowień umowy, nie jest wystarczający. W konsekwencji, brak pełnej i precyzyjnej informacji o podstawach obliczenia RRSO może stanowić podstawę do zastosowania sankcji kredytu darmowego, polegającej na ograniczeniu zobowiązania konsumenta do spłaty samego kapitału, z pominięciem odsetek i opłat.
Sankcja kredytu darmowego w praktyce
W polskim porządku prawnym sankcja kredytu darmowego została uregulowana w art. 45 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1497). Zgodnie z tym przepisem, w przypadku gdy kredytodawca nie wywiąże się z obowiązków informacyjnych, w szczególności nie przedstawi konsumentowi pełnych i precyzyjnych informacji na temat RRSO, konsument może żądać ograniczenia swojego zobowiązania do spłaty samego kapitału. Sankcja ta ma charakter restrykcyjny i ma na celu zmuszenie kredytodawców do przestrzegania przepisów dotyczących przejrzystości umów kredytowych.
W wyroku z dnia 23 stycznia 2025 r., TSUE potwierdził, że sankcja pozbawienia kredytodawcy prawa do odsetek i kosztów jest proporcjonalna w rozumieniu art. 23 dyrektywy 2008/48/WE, o ile służy ochronie praw konsumentów i zapewnieniu przejrzystości umów kredytowych. Trybunał podkreślił, że sankcja ta ma charakter prewencyjny i ma na celu zapobieganie nieuczciwym praktykom ze strony kredytodawców.
Wnioski dla praktyki
Z przedstawionego orzecznictwa wynika, że obowiązek wskazania założeń przyjętych do obliczenia RRSO ma fundamentalne znaczenie dla ochrony praw konsumentów. Brak przejrzystości w tym zakresie może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych, w tym do zastosowania sankcji kredytu darmowego. W związku z tym, kredytodawcy powinni szczególnie dbać o to, aby umowy kredytowe zawierały pełne i precyzyjne informacje na temat RRSO oraz założeń przyjętych do jej obliczenia.
Dla konsumentów natomiast kluczowe jest, aby przed podpisaniem umowy kredytowej dokładnie zapoznali się z jej warunkami, zwłaszcza z informacjami na temat RRSO. W przypadku wątpliwości co do prawidłowości obliczeń lub braku przejrzystości w umowie, konsument ma prawo dochodzić swoich praw, w tym do zastosowania sankcji kredytu darmowego.
Nasza kancelaria pomoże w analizie Twojej umowy!
Nasza kancelaria specjalizuje się w sprawach dotyczących umów kredytowych, a nasi eksperci posiadają wieloletnie doświadczenie w analizie umów pod kątem ich zgodności z prawem. Oferujemy bezpłatną analizę Twojej umowy kredytowej, aby sprawdzić, czy nie zawiera ona zapisów niezgodnych z przepisami lub nie spełnia wymogów proceduralnych. Skontaktuj się z nami, aby odzyskać swój spokój i skorzystać z naszego doświadczenia w ochronie praw konsumentów.
