Jak poprawnie zerwać umowę?

Rozważania dotyczące zerwania umowy należy rozpocząć od zadania pytania, czy w ogóle zerwanie umowy jest możliwe? Odpowiedź oczywiście brzmi- TAK. 

Prawo polskie przewiduje jednak różne metody zerwania umów- rozwiązanie umowy, wypowiedzenie umowy oraz odstąpienie od umowy- a wyjaśnienie ich specyfiki w tym zakresie jest bardzo istotne.

Rozwiązanie umowy– to zazwyczaj polubowne zakończenie stosunku umownego dokonane w odniesieniu do dowolnej umowy, w dowolnym czasie przez wyrażenie zgody przez obie strony stosunku. Ta metoda ściśle związana jest z jedną z naczelnych zasad zawierania umów, a mianowicie z zasadą swobody umów wyrażoną w art. 353(1) Kodeksu Cywilnego. Nie ma przy tym znaczenia czy umowa przewidywała możliwość zakończenia stosunku umownego, czy też nie – na podstawie porozumienia można rozwiązać każdą umowę.

Wypowiedzenie umowy – jest to czynność jednostronna, czyli w odróżnieniu od powyższej metody skuteczność zerwania umowy nie zależy od zgody drugiej strony. W tym zakresie bardzo istotne znaczenie mają ustalenia umowne wypowiedzenia, określające takie kwestie, jak tryb, czy skutki wypowiedzenia umowy, ponieważ to one będą miały tu zastosowanie. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, iż w czasie wypowiedzenia umowa nadal obowiązuje i strony zobowiązane są wykonywać swoje umowne zobowiązania, chyba, że strony ustalą coś innego. Zdecydowanie strony tworząc umowę, powinny tryby wypowiedzenia wskazane powyżej przewidzieć w samej umowie, natomiast w braku takich regulacji należy sięgnąć do zasad ogólnych Kodeksu Cywilnego. Zgodnie z art. 365 (1):

,, Zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub wierzyciela z zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu.”

,,Możliwość wypowiedzenia umowy może wynikać zarówno z przepisów ustawy, jak i z zawartych w tej umowie postanowień’’-wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 stycznia 2017 r., sygn.: I ACa 822/16.

Odstąpienie od umowy– metoda ta może mieć zastosowanie w sytuacji, gdy wynika to z ustawy lub z umowy. Umowne prawo odstąpienia polega na jednostronnym rozwiązaniu umowy dokonanym na podstawie uregulowań umownych, które w szczególności powinny określać: termin odstąpienia oraz wskazanie stron, którym prawo to będzie przysługiwać.

Zgodnie z art.. 395 Kodeksu Cywilnego:
,, §  1 Można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie.

• 2 W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za niezawartą. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie.”

Ustawowe prawo odstąpienia ma natomiast zastosowanie w sytuacji, gdy strony zastrzegły w umowie takie prawo w związku z zawinionym niewykonaniem w określonym terminie zobowiązania umownego.

Zgodnie z art.. 491 §.1 Kodeksu Cywilnego:
,,Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.”

Okoliczności, w których strony mogą wypowiedzieć umowę są najczęściej określone właśnie w umowie. Są to na przykład takie sytuacje, jak: naruszenie przez jedną ze stron stosunku umownego postanowień umownych, czy niewykonanie części przedmiotu we wskazanym terminie lub inny ważny powód (np. tj: siła wyższa, klęski żywiołowe).

Termin w jakim umowa może być wypowiedziana najczęściej też określony jest w umowie. Jednak w odniesieniu do niektórych umów nazwanych (np. Umowa najmu) także ustawy określają regulacje dotyczące ich wypowiedzenia.

Art.673 Kodeksu Cywilnego:
,, § 1. Jeżeli czas trwania najmu nie jest oznaczony, zarówno wynajmujący, jak i najemca mogą wypowiedzieć najem z zachowaniem terminów umownych, a w ich braku z zachowaniem terminów ustawowych.

• 2. Ustawowe terminy wypowiedzenia najmu są następujące: gdy czynsz jest płatny w odstępach czasu dłuższych niż miesiąc, najem można wypowiedzieć najpóźniej na trzy miesiące naprzód na koniec kwartału kalendarzowego; gdy czynsz jest płatny miesięcznie – na miesiąc naprzód na koniec miesiąca kalendarzowego; gdy czynsz jest płatny w krótszych odstępach czasu – na trzy dni naprzód; gdy najem jest dzienny – na jeden dzień naprzód.
• 3. Jeżeli czas trwania najmu jest oznaczony, zarówno wynajmujący, jak i najemca mogą wypowiedzieć najem w wypadkach określonych w umowie.”

W dalszej części należy odnieść się do formy zerwania umowy. Zasadniczo odpowiedź na to pytanie brzmi – w każdej formie, o ile ustawa lub umowa nie zastrzega określonej formy. Strony w uregulowaniach umownych mogą zastrzec, takie postanowienia, jak na przykład ,,Wypowiedzenie umowy należ sporządzić na piśmie pod rygorem nieważności.’’ Z takiej regulacji wynikać, więc będzie, że dla skutecznego zerwania umowy nie można wybrać dowolnej formy, a należy postępować zgodnie z postanowieniem umowy.

Kolejnym krokiem po sporządzeniu stosownego wypowiedzenia umowy jest obowiązek, dostarczenia go w taki sposób, by druga strona mogła się z nim zapoznać. Nie jest istotne natomiast, czy strona faktycznie się z nim zapozna- liczy się sama możliwość.

Na koniec należy jeszcze wspomnieć, co powinno znaleźć się w takim wypowiedzeniu. W tym zakresie Kodeks Cywilny nie przyjdzie nam z pomocą ze względu na brak ustawowej regulacji, jednak chcąc wskazać najważniejsze elementy to będą to:

1. Określenie strony wypowiadającej umowę: imię i nazwisko/nazwa, adres zamieszkania/siedziby,
2. Dokładne oznaczenie wypowiadanej umowy,
3. Wskazanie wobec kogo umowa jest wypowiadana (druga strona stosunku umownego): imię, nazwisko/nazwa, miejsce zamieszkania/siedziba,
4. Miejsce, data złożenia wypowiedzenia,
5. Podpis

Podsumowując należy pamiętać, że przed złożeniem wypowiedzenia należy najpierw ustalić, czy z umowy lub ustawy wynika taka możliwość, następnie ustalić formę wypowiedzenia, sporządzić (można też korzystać z gotowych wzorców dostępnych w Internecie) i na koniec doręczyć w sposób umożliwiający do zapoznania się z nią przez drugą stronę.