Na dzień 13 października 2022 r. ustawodawca przewidział szereg istotnych zmian w  KSH. Jest to największa od 20 lat nowelizacja tego kodeksu. Projekt dotyczy przede wszystkim wprowadzenia do polskiego prawa regulacji prawnej prawa holdingowego (prawa grup spółek, prawa koncernowego), które – w szerokim znaczeniu doktrynalnym – reguluje relacje prywatno-prawne między spółką dominującą a jej spółkami zależnymi, w sposób uwzględniający interes wierzycieli, członków organów oraz drobnych wspólników (akcjonariuszy) spółki zależnej, jak również wyposażenia rad nadzorczych w narzędzia umożliwiające prowadzenie bardziej efektywnego nadzoru korporacyjnego, a także wyeliminowania wątpliwości podnoszonych przez przedsiębiorców i przedstawicieli doktryny.

1. Wprowadzenia regulacji prawa holdingowego

Nowelizacja dotyczy sfery prywatnoprawnej. Nie ma zatem wpływu na normy prawa publicznego, w tym podatkowego. 

Z uwagi na fakt, że grupa spółek jest „kwalifikowanym” stosunkiem dominacji i zależności, a zatem posiada wspólną strategię biznesową w art. 4 § 1 pkt 51 wprowadzono definicję „grupy spółek” jako spółki dominującej i spółki albo spółek zależnych, będących spółkami kapitałowymi, kierujących się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi. W związku z wprowadzeniem pojęcia „grupy spółek” pisma i zamówienia handlowe składane przez spółkę w formie papierowej i elektronicznej, a także informacje na stronach internetowych spółki, powinny także zawierać oznaczenie grupy spółek, jeżeli spółka do niej należy.

Z dniem 13 października br. uchyla się przepisy art. 7 jako podstawy dopuszczalności zawierania przez spółkę dominującą ze spółką zależną umów przewidujących zarządzanie spółką zależną przez spółkę dominującą. 

Spółka dominująca będzie mogła wydawać wiążące polecenia spółce zależnej

Nowelizacja wprowadza możliwość wydania spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek wiążące polecenia dotyczącego prowadzenia spraw spółki, jeżeli jest to uzasadnione interesem grupy spółek oraz przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Powyższa regulacja stanowi lex specialis w stosunku do art. 3751. Wiążące polecenie może wydać zarząd, a także prokurent i pełnomocnicy spółki, jednakże w zakresie przysługującego im umocowania. Ponadto podobnie jak inne czynności prawne, wiążące polecenia będą mogły być przedmiotem weryfikacji przez pryzmat art. 58 KC czy badania w zakresie ich dotknięcia wadami prawnymi. Spółka zależna uczestnicząca w grupie spółek informuje spółkę dominującą o podjęciu uchwały o wykonaniu wiążącego polecenia albo uchwały o odmowie wykonania wiążącego polecenia. Spółka zależna uczestnicząca w grupie spółek podejmuje uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia, jeżeli jego wykonanie doprowadziłoby do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością tej spółki. Natomiast spółka zależna uczestnicząca w grupie spółek niebędąca spółką jednoosobową podejmuje uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że jest ono sprzeczne z interesem tej spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek w okresie dwóch lat, licząc od dnia, w którym nastąpi zdarzenie wyrządzające szkodę, chyba że umowa albo statut spółki stanowi inaczej. W określeniu wysokości szkody spółka zależna uwzględnia korzyści uzyskane przez tę spółkę w związku z uczestnictwem w grupie spółek w okresie ostatnich dwóch lat obrotowych. W art. 215 zwolniono członków zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej i likwidatorów spółki zależnej i spółki dominującej z odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia, jeśli działali oni w interesie grupy spółek. Należy ponadto zaznaczyć, że umowa albo statut spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek może przewidywać dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia.

Spółka zależna wykonując wiążące polecenia spółki dominującej będzie mogła dochodzić naprawienia szkody, która powstała w związku z wydanym poleceniem

Ponadto projekt przewiduje, że spółka dominująca odpowiada wobec spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek za szkodę, która została wyrządzona wykonaniem wiążącego polecenia i która nie została naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu, chyba że nie ponosi winy. Natomiast za szkodę wyrządzoną jednoosobowej spółce zależnej spółka dominująca odpowiada, tylko jeżeli wykonanie wiążącego polecenia doprowadziło do jej niewypłacalności. 

Projekt uwzględnia również kwestię odpowiedzialności spółki dominującej względem wierzycieli spółki zależnej. Zgodnie z art. 2114 jeżeli egzekucja przeciwko spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek okaże się bezskuteczna, spółka dominująca odpowiada za szkodę wyrządzoną wierzycielowi spółki zależnej, chyba że nie ponosi winy lub szkoda nie powstała w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia.

Trzeci rodzaj odpowiedzialności dotyczy odpowiedzialności spółki dominującej względem wspólników (akcjonariuszy) spółki zależnej (art. 2113). Jest to odpowiedzialność za obniżenie wartości udziału albo akcji spółki w sytuacji gdy spółka zależna stosowała się do wiążących poleceń spółki dominującej.

Dążąc do zapewnienia spółce dominującej sprawnego zarządzania grupą spółek w projekcie przewidziano także następujące instytucje: 

  1. prawo dostępu do informacji spółki dominującej o spółkach zależnych,
  2. prawo rady nadzorczej spółki dominującej do sprawowania stałego nadzoru nad spółkami zależnymi uczestniczącymi w grupie spółek, ale tylko w zakresie realizacji interesu grupy spółek,
  3. prawo do przymusowego wykupu udziałów albo akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej, tak zwane squeeze-out.

Z kolei mając na celu zapewnienie ochrony wspólnikom (akcjonariuszom) mniejszościowym spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek, projektodawca przewidział:

  1. obowiązek spółki zależnej sporządzenia sprawozdania o jej powiązaniach umownych ze spółką dominującą za okres ostatniego roku obrotowego, które to sprawozdanie obejmuje w swej treści wskazanie wiążących poleceń wydawanych tej spółce przez spółkę dominującą,
  2. prawo do żądania wyznaczenia przez sąd rejestrowy firmy audytorskiej w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek,
  3. prawo do przymusowego odkupu udziałów albo akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej, tak zwane sell-out.

2. Zwiększenie efektywności rad nadzorczych spółek

2.1 Spółka akcyjna

Projektowane w zakresie funkcjonowania rad nadzorczych spółek akcyjnych zmiany przewidują obowiązek zarządu do udzielania z własnej inicjatywy określonych informacji radzie nadzorczej. Zgodnie z art. 3801 zarząd będzie obowiązany, bez dodatkowego wezwania, do udzielenia radzie nadzorczej informacji o: 

1) uchwałach zarządu i ich przedmiocie; 

2) sytuacji spółki, w tym w zakresie jej majątku, a także istotnych okolicznościach z zakresu prowadzenia spraw spółki, w szczególności w obszarze operacyjnym, inwestycyjnym i kadrowym; 

3) postępach w realizacji wyznaczonych kierunków rozwoju działalności spółki, przy czym powinien wskazać na odstępstwa od wcześniej wyznaczonych kierunków, podając zarazem uzasadnienie odstępstw; 

4) transakcjach oraz innych zdarzeniach lub okolicznościach, które istotnie wpływają lub mogą wpływać na sytuację majątkową spółki, w tym na jej rentowność lub płynność; 

5) zmianach uprzednio udzielonych radzie nadzorczej informacji, jeżeli zmiany te istotnie wpływają lub mogą wpływać na sytuację spółki. 

Informacje, o których mowa powyżej, powinny być przekazywane w zależności od rodzaju tych informacji albo na każdym posiedzeniu rady nadzorczej, chyba że rada nadzorcza postanowi inaczej, albo niezwłocznie po wystąpieniu określonych zdarzeń lub okoliczności. Statut może wyłączać albo ograniczać ww. obowiązki informacyjne.

Efektywność przedmiotowego mechanizmu będzie przez akcjonariuszy weryfikowana na skutek corocznego dokonywania przez radę nadzorczą jego oceny oraz przedstawiania jej w ramach sprawozdania przedkładanego pod rozstrzygnięcie walnego zgromadzenia.

Zaznaczyć ponadto należy, że co do zasady niniejsze wiadomości powinny być przekazywane radzie nadzorczej na piśmie, z wyjątkiem sytuacji, gdy zachowanie takiej formy nie jest możliwe ze względu na konieczność natychmiastowego przekazania informacji radzie. Rada nadzorcza może postanowić o dopuszczalności przekazywania tych informacji również w innej formie.

2.2 Spółka z o.o. 

Rada nadzorcza posiada obowiązek sporządzana i przedstawiania zgromadzeniu wspólników corocznego sprawozdania z działalności. W odróżnieniu do spółki akcyjnej, w spółce z o.o. decyzję o tym, jakie informacje mają się znajdować w tym sprawozdaniu pozostawiono samej spółce.

2.3 Określenie zasad funkcjonowania komitetów rady nadzorczej oraz zasad delegowania członków rady nadzorczej do samodzielnego pełnienia czynności nadzorczych

Rada nadzorcza zarówno spółki akcyjnej, jak i spółki z o.o., może ustanowić doraźny lub stały komitet rady nadzorczej, składający się z członków rady nadzorczej, do pełnienia określonych czynności nadzorczych (komitet rady nadzorczej). Jednakże Skorzystanie przez radę nadzorczą z tego uprawnienia nie zwalnia jej członków z odpowiedzialności za sprawowanie nadzoru w spółce.

2.2.1 Prawo do żądania sporządzenia lub przekazania informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień

W odniesieniu zarówno do sp. z o.o., jak i spółki akcyjnej informacje, dokumenty, sprawozdania lub wyjaśnienia są przekazywane radzie nadzorczej niezwłocznie, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zgłoszenia żądania do organu lub osoby obowiązanej, chyba że w żądaniu określono dłuższy termin. Zarząd nie może ograniczać członkom rady nadzorczej dostępu do żądanych informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień. 

Natomiast, gdy sprawozdanie finansowe spółki podlega badaniu ustawowemu, rada nadzorcza jest obowiązana, z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem, zawiadomić kluczowego biegłego rewidenta, który przeprowadzał badanie sprawozdania finansowego spółki, o terminie posiedzenia rady nadzorczej, których przedmiotem jest ocena sprawozdania finansowego spółki oraz z działalności zarządu, ocena wniosków dotyczących podziału zysku oraz sprawozdania z wyników tychże ocen. Spółka zapewnia uczestnictwo kluczowego biegłego rewidenta lub innego przedstawiciela firmy audytorskiej w posiedzeniu rady nadzorczej. W trakcie posiedzenia kluczowy biegły rewident lub inny przedstawiciel firmy audytorskiej przedstawia radzie nadzorczej sprawozdanie z badania, w tym ocenę podstaw przyjętego oświadczenia odnoszącego się do zdolności spółki do kontynuowania działalności, oraz udziela odpowiedzi na pytania członków rady nadzorczej. Z analogicznymi przepisami mamy do czynienie w przypadku prostej spółki akcyjnej. 

Projekt ustala także normę sankcjonującą (a tym samym zabezpieczającą) właściwe realizowanie ww. żądania rady nadzorczej przez jej adresatów, którzy w razie nieprzekazania informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień w terminie lub przekazania ich niezgodnie ze stanem faktycznym, lub zatajenia danych wpływającego w istotny sposób na treść tych informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień – podlega grzywnie nie niższej niż 20 000 złotych i nie wyższej niż 50 000 złotych albo karze ograniczenia wolności. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie podlega grzywnie nie niższej niż 6000 złotych i nie wyższej niż 20 000 złotych.

2.4. Rozszerzenie katalogu osób wyłączonych od możliwości bycia członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorem albo prokurentem

Katalog osób wskazanych w art. 18 § 2 KSH został rozszerzony o sprawców przestępstw wskazanych w art. 228–231 Kodeksu karnego oraz art. 5871 i art. 5872 projektowanego KSH. 

2.5. Doradca rady nadzorczej i postępowanie kwalifikacyjne

Rada nadzorcza może podjąć uchwałę w sprawie zbadania na koszt spółki określonej sprawy dotyczącej działalności spółki lub jej majątku przez wybranego doradcę (doradca rady nadzorczej). Doradca rady nadzorczej może zostać wybrany również w celu przygotowania określonych analiz oraz opinii. W przypadku spółki z o.o. takie rozwiązanie jest możliwe jedynie jeżeli umowa spółki tak stanowi.

W ramach projektowanej instytucji, przewidziano kompetencję rady nadzorczej do zadecydowania o konieczności udostępnienia wyników pracy doradcy rady nadzorczej z przeprowadzonego badania współwłaścicielom spółki kapitałowej, co wykonywane jest bezpośrednio przez zarząd w terminie dwóch tygodni od dnia powzięcia uchwały rady nadzorczej. Analogiczne postanowienia nie znalazły się w regulacjach dotyczących spółki z o.o. oraz prostej spółki akcyjnej, w których brak jest wymogu sporządzenia pisemnego raportu z badania. Jeśli jednak raport taki zostanie sporządzony z woli rady nadzorczej odpowiedniej spółki, należy dopuścić jego udostępnienie wspólnikom lub akcjonariuszom na analogicznych zasadach. Powyższe regulacje nie niwelują obowiązku zabezpieczenie interesu spółki przed ujawnieniem informacji stanowiących tajemnice przedsiębiorstwa. 

Doradca rady nadzorczej oraz osoba fizyczna wykonująca czynności w jego imieniu lub na jego rzecz są obowiązani zachować w tajemnicy wszystkie niemające publicznego charakteru informacje i dokumenty otrzymane od spółki. Obowiązek zachowania tajemnicy nie jest ograniczony w czasie.

Zarząd ma obowiązek udzielić doradcy rady nadzorczej określonych informacji i dokumentów (art. 2192 § 4, art. 30071a § 4 oraz 3821 § 4). Mechanizmem zabezpieczającym prawidłowe działanie doradcy jest sankcja karna przewidziana w art. 5872 oraz zakaz pełnienia funkcji w spółkach przez osoby skazane za to przestępstwo (18 § 2).

2.6. Zgoda na zawarcie transakcji o znaczącej wartości ze spółką dominującą, spółką zależną oraz spółką powiązaną

W odniesieniu do spółki akcyjnej wprowadzono ustawowy wymóg wyrażenia przez radę nadzorczą zgody na zawarcie transakcji przez spółkę ze spółką dominującą, spółką zależną lub spółką powiązaną, jeśli jej wartość zsumowana z wartością wszystkich transakcji zawieranych z tą samą spółką w danym roku obrotowym przekracza 10% sumy aktywów spółki na podstawie sprawozdania finansowego spółki za poprzedni rok obrotowy, chyba że statut stanowi inaczej. Przy czym pominięcie decyzji rady nadzorczej, skutkować będzie sankcją nieważności (art. 17 KSH).

2.7. Obowiązek aktywności przewodniczącego rady nadzorczej

W proponowanych przepisach art. 2211  oraz art. 389 zastrzeżono, że pracami rady nadzorczej kieruje przewodniczący, na którym spoczywa obowiązek należytego organizowania jej prac, a w szczególności zwoływania posiedzeń rady nadzorczej. Umowa spółki może przyznawać określone uprawnienia związane z organizacją rady nadzorczej i sposobem wykonywania przez nią czynności również innym jej członkom. Podczas posiedzenia rada nadzorcza może podejmować uchwały również w sprawach nieobjętych proponowanym porządkiem obrad, jeżeli żaden z członków rady nadzorczej biorących udział w posiedzeniu się temu nie sprzeciwi, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Jednakże umowa spółki i statut, mogą wyłączać lub ograniczać normę wynikającą z tych przepisów.

Dążąc do zwiększenia efektywności wewnętrznego funkcjonowania rad nadzorczych, zabezpieczono również rzeczywiste realizowanie przez przewodniczącego przedmiotowego organu żądania zwołania posiedzenia zgłoszonego przez zarząd lub członka rady nadzorczej. Przewodniczący rady nadzorczej ma bowiem obowiązek zwołania posiedzenia z porządkiem obrad zgodnym z żądaniem, które odbywa się nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia otrzymania żądania.

2.8. Dodanie § 42 do art. 222 przewidującego, że uchwały rady nadzorczej zapadają bezwzględną większością głosów, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

3. Uregulowanie terminów udostępniania informacji wspólnikom i akcjonariuszom

Dokumenty odpowiadające treścią sprawozdaniu zarządu z działalności
spółki, sprawozdaniu finansowemu, sprawozdaniu rady nadzorczej lub
sprawozdaniu z badania są wydawane akcjonariuszowi na jego żądanie, które może zostać zgłoszone licząc od dnia zwołania zwyczajnego walnego
zgromadzenia. Dokumenty udostępnia się niezwłocznie, nie później niż
w terminie dwóch dni powszednich od dnia zgłoszenia żądania. Na żądanie
akcjonariusza dokumenty udostępnia się w postaci elektronicznej, w tym przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej.

4. Zmiany w zakresie zasady sporządzania protokołów zarządu i rady nadzorczej

Proponowane zmiany regulują kwestię obowiązku protokołowania uchwał zarządów oraz rad nadzorczych. Przewidziano przy tym, że protokół podpisuje co najmniej członek właściwego organu prowadzący posiedzenie lub zarządzający głosowanie, chyba że odpowiednio umowa spółki bądź statut lub regulamin tego organu stanowią inaczej.

5. Uregulowanie kwestii obliczania kadencji

Kadencje członków organów spółek kapitałowych mają być obliczane w pełnych latach obrotowych, chyba że umowa spółki lub statut nie stanowią inaczej.

Aby uniknąć wątpliwości co do wpływu nowelizacji na mandaty istniejące w chwili wejścia w życie ustawy, przepis przejściowy (art. 11 nowelizacji) przesądza o stosowaniu w tym wypadku znowelizowanych przepisów.

6. Złagodzenie odpowiedzialności członków zarządów i rad nadzorczych wobec spółek kapitałowych. Wprowadzenie Business Judgement Rule

Projektowane zmiany wyłączają odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną spółce wskutek decyzji organów, które okażą się błędne, o ile były one podejmowane w granicach uzasadnionego ryzyka biznesowego w oparciu o adekwatne do okoliczności informacje.

7. Rozszerzenie zakresu art. 203 § 3 oraz art. 370 § 3 KSH o inne przypadki wygaśnięcia mandatu

Nowelizacja przewiduje możliwość udziału byłych członków zarządu w trakcie roku obrotowego, za który sporządza się sprawozdanie finansowe i sprawozdanie z działalności, a których mandat w tym czasie wygasł, w przygotowywaniu danych sprawozdań, przez składanie wyjaśnień (dotychczasowe brzmienie przepisu dotyczyło wyłącznie przypadku odwołania przed upływem kadencji).

Spodobał Ci się nasz artykuł? Przeczytaj podobne wpisy

Anna Bąk

Anna Bąk